သည်တစ်ကြိမ် မွေးရပ်မြေဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး ခရီးသွားရသည့် ရည်ရွယ်ချက်က များပြားသလို ဖြစ်ချင်သည့် ရင်တွင်းဆန္ဒတွေ အတောမသတ်နိုင်တာကိုလည်း ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် သတိထားမိသည်။ သည်နှစ် နိုင်ငံတစ်ဝန်းပြည်နယ်နှင့် တိုင်းဒေသကြီး အချို့မှာ ရေကြီးရေလျှံမှုတွေ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ မိမိတို့ မွေးရပ်မြေဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးလည်း ပါဝင်နေသလို ငဝန်မြစ်ရေကြီးမှုကြောင့် လေးမျက်နှာမြို့နယ်အတွင်း ကျေးရွာအချို့မှာ လူနေအိမ်များအပြင် စပါးစိုက်ခင်းများပါ နစ်မြုပ်ခဲ့သည်။ မြစ်ရေမြင့်တက်မှု ရက်ရှည်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ တောင်သူများ၏ စပါးစိုက်ခင်းများအတွက် စိတ်ပူပန်လာမိသည်။ ထိုထက်မက ပူပန်ရသည့် အကြောင်းခြင်းရာ တစ်ခုလည်း ရှိနေပါသေးသည်။ လေးမျက်နှာမြို့မှာ သမိုင်းဝင် စတုမုခထူပါရုံစေတီတော်မြတ်ကြီး၏ ကမ်းထိန်းလုပ်ငန်းများ အဆင်ပြေမှ ပြေပါ့မလား၊ ခတ္တူကျေးရွာက မြတ်စိုးအောင်တို့ ပရဟိတ လူငယ်အဖွဲ့ နေ့စဉ်တင်နေသော ငဝန်မြစ်ရေအခြေအနေနှင့် ဘုရားပရိဝုဏ်အတွင်း ရေဝင်ရောက်နေမှုများကို ကြည့်ရင်းမမျှော်လင့်သောနေရာမှ ကမ်းပြိုမှုတွေ ထပ်ဖြစ်လာလေမလား စသည့်အတွေးများဖြင့် စိတ်မအေးနိုင်ခဲ့ပါ။

တစ်ခါတစ်ရံရေးသားချက်၊ ပြောဆိုချက်တွေက တရားစကားကို အခြေခံသော်လည်း လိုရင်းကအဆိုးဘက်ရောက်ပြီး အမုန်းနှင့်အာဃာတချည်း သာဖြစ်နေတတ်သည်။ မြတ်စွာဘုရား၏ တရားတော်များကိုတလွဲအသုံးချ၊ အမှန်ကိုအမှားပြုကာ ကုသိုလ်စကားပြောနေသော်လည်း ကိုယ်လုပ်နေသည့်အလုပ်က အကုသိုလ်ဖြစ်နေမှန်းမသိ၊ ထိုသူ ကိုယ်တိုင်ပင်ကုသိုလ်၊ အကုသိုလ်ကို ခွဲခွဲခြားခြားမသိ၍ ဖြစ်ပါလိမ့်မည်။ ထိုသို့ခွဲခြားမသိသည်က မောဟဆိုသည့် ဉာဏ်မဲ့မှုတရား တစ်နည်းအမှန်ကိုအမှားထင်၊ အမှားကိုအမှန်ထင်၊ အမြင်မှား၊ အယူမှား ဖုံးလွှမ်းလွန်း၍ ကိုယ်ပြောလိုက် ရေးလိုက်သော စကားတစ်ခွန်း၊ စာတစ်ကြောင်းက လူအများကို တွေဝေမိုက်မဲစေပြီး အကုသိုလ်ဖြစ်သွားတတ်သည်ကို မသိတော့၊ ထိုသူတို့၏ မသာယာမသင့်လျော်သည့် အမူအကျင့်များအောက်တွင် တရားမဲ့မှုများဖြင့် ပျက်စီးခြင်းများသာဆိုက်၍ အကျည်းတန်ဖြစ်ကြရတော့သည်။

မြန်မာနိုင်ငံမှာ ကပ်ဘေးတစ်ခုခုကြုံတိုင်း အခက်အခဲကြုံရသူတွေကို ကုသိုလ်နဲ့ယှဉ်တဲ့ ကာယကံ၊ ဝစီကံ၊ မနောကံအလုပ်တွေ ပြုခွင့်ရကြတာဟာ အဆိုးထဲက အကောင်းတစ်ခုပါပဲ။ အထူးသဖြင့် ဘယ်သူမှ မျှော်လင့်မထား ပြင်းထန်တဲ့သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကြုံရတဲ့အခါမျိုး၊ အစာရေစာရှားပါး ပြီး ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးဒဏ်ကြုံရတဲ့အခါများမှာ ဖြစ်ပါတယ်၊၊

မြန်မာတစ်မျိုးသားလုံးက အားကစားနည်းများအားလုံးတွင် ဘောလုံးအားကစားနည်းကို ပိုမိုနှစ်ခြိုက်စွာအားပေးကြသဖြင့် အမျိုးသားအားကစားဟုပင် သတ်မှတ်ထားကြပါသည်။ ၁၉၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်နှင့် ၁၉၇၀ ပြည့်လွန်နှစ်များအတွင်း နိုင်ငံတကာအားကစားပြိုင်ပွဲများဖြစ်သည့် အာရှအားကစားပြိုင်ပွဲ၊ အရှေ့တောင်အာရှအားကစားပြိုင်ပွဲ (ယခင်အရှေ့တောင်အာရှကျွန်းဆွယ်အားကစားပြိုင်ပွဲ)နှင့် ဒေသတွင်းဖိတ်ခေါ်အားကစားပြိုင်ပွဲများတွင် မြန်မာ့ဘောလုံးအသင်းများ အောင်မြင်မှုအလီလီရရှိခဲ့သည့် မြန်မာ့ဘောလုံးရွှေခေတ်ကို ရောက်ရှိခဲ့ဖူးသည်။ ထိုမျှသာမက ကမ္ဘာ့အိုလံပစ်ပြိုင်ပွဲအထိ ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်နိုင်ခဲ့ပြီး အသန့်ရှင်းဆုံးအသင်းဆုပင် ရရှိခဲ့သည့် သမိုင်းမှတ်တမ်းလည်းရှိခဲ့ပါသည်။ ထိုစဉ်က မြန်မာ့ဘောလုံးအသင်းအောင်မြင်မှုရရှိလာသည့်အခါတိုင်း အခြားအားကစားနည်းများ အောင်မြင်မှုရရှိသည်ထက် တစ်နိုင်ငံလုံးက အုတ်အော်သောင်းတင်း အားပေးကြ၊ ဂုဏ်ပြုကြိုဆိုကြ၊ အောင်ပွဲခံခဲ့ကြသည်။ “မြန်မာနိုင်ပြီ” သီချင်းသံကလည်း လေလှိုင်းမှ တစ်နိုင်ငံလုံးပျံ့လွင့်ခဲ့သည်ကိုလည်း ပြန်လည်တမ်းတမြင်ယောင်မိပါသည်။ သို့ရာတွင် ၁၉၈၀ ပြည့်နှစ်နောက်ပိုင်း အောင်မြင်မှုအစဉ်အလာမြင့်မားခဲ့သည့်ဘောလုံးအားကစား သိသိသာသာကျဆင်းလာခဲ့သည်ကို ဝမ်းနည်းဖွယ်မြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။

လောကကြီးမှာရှိတဲ့ လူမှန်သမျှ အစာအာဟာရပြည့်မှ စွမ်းအင်ပြည့်ဝမယ်။ ကိုယ်ခန္ဓာလှုပ်ရှားမှုတွေ တက်ကြွမြန်ဆန်မယ်။ အတွေးအခေါ်တွေကောင်းမယ်။ မှန်ကန်တဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေရနိုင်မှာဖြစ်လို့ စွမ်းအင်ပြည့်ဝဖို့လိုပါတယ်။ စွမ်းအင်ပြည့်ဝဖို့ရာလည်း သင့်တင့်မျှတတဲ့ အစာအာဟာရတွေကို ရွေးချယ်စားတတ် ဖို့လည်းလိုပါတယ်။ သစ်သီးနဲ့ အသီးအနှံ/ ဟင်းသီးဟင်းရွက်လေးတွေကတော့ လူတိုင်း နေ့စဉ်မဖြစ်မနေစားသင့်တဲ့ အာဟာရထဲမှာပါပါတယ်။ အရည်ရွမ်းပြီး ဗီတာမင် (Vitamin)၊ သတ္တုဓာတ် (Metal) နဲ့ အမျှင်ဓာတ် (Fiber) ပေါကြွယ်ဝတဲ့ အသီးအရွက်လေးတွေက လူရဲ့ခန္ဓာကိုယ်ကြံ့ခိုင်မှုအတွက် အရေးပါလှပါတယ်။

ကျွန်ုပ်တို့နေ့စဉ်ထိတွေ့နေရသော ထိုနေရောင်ခြည်တွင် လူကိုထိခိုက်စေနိုင်သည့် ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်များ ပါဝင်လျက်ရှိသည်။ ထိုခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်အန္တရာယ်ကို ကာကွယ်ပေးလျက်ရှိသည့် သဘာဝဒိုင်းကြီးမှာ အိုဇုန်းလွှာပင်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် နိုင်ငံတကာအသိုက်အဝန်းများသည် အိုဇုန်းလွှာပါးလွှာမှုအပေါ် အလေးထား၍ စုပေါင်းကာကွယ်စောင့်ရှောက်လျက်ရှိရာ လာမည့်ဆယ်စုနှစ်ကာလအတွင်း အိုဇုန်းလွှာပြန်လည်နာလန်ထူလာတော့မည်ဖြစ်ကြောင်း ကုလသမဂ္ဂပတ်ဝန်းကျင်အစီအစဉ် (UNEP) နှင့် ကမ္ဘာ့မိုးလေဝသအဖွဲ့ (WMO) တို့ ပူးပေါင်းအကဲဖြတ်သုံးသပ်ထားသည်။

၂၁ ရာစု နေထိုင်မှုပုံစံအရ နှလုံးရောဂါဖြစ်ပွားနိုင်ခြေ အလွန်များပါတယ်။ အသင့်စားအစားအသောက်များ ပေါများလာခြင်း၊ ကိုယ်ခန္ဓာကို အသုံးပြုလုပ်ရတဲ့ အလုပ်အကိုင်တွေထက် ကွန်ပျူတာရှေ့ထိုင်ပြီး လုပ်ကိုင်ရတဲ့အလုပ်တွေ ပေါများလာခြင်း၊ ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှုနည်းလာခြင်းတို့ကြောင့် ရောဂါဘယထူပြောလာကြပါတယ်။

၂၀၂၄ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၁၄ ရက်သည် ကမ္ဘာ့ရှေးဦးပြုစုခြင်းနေ့ဖြစ်ပါသည်။ ယခုနှစ်အတွက် ဆောင်ပုဒ်မှာ “အားကစားအတွက် အမြဲကူညီရှေးဦးပြုစုခြင်းအသင့်ရှိသည် - First Aid and Sports Ready, Set, Respond” ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့ရှေးဦးပြုစုခြင်းနေ့ကို ရှေးဦးသူနာပြုစုခြင်း၏ အရေးပါပုံကို သတိပြုမိစေရန်၊ အခြေခံရှေးဦးသူနာပြုစုနည်းများကို လေ့လာရန်အတွက် အဖိုးတန်အရင်းအမြစ်များ ပိုမိုပံ့ပိုးပေးနိုင်ရန်နှင့် လူတစ်ဦးချင်းစီအား ၎င်းတို့၏ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတွင် ရှေးဦးသူနာပြုစုသူများဖြစ်လာစေရန် လှုံ့ဆော်ပေးရန် ရည်ရွယ်ကျင်းပခြင်းဖြစ်သည်။

မြန်မာ့စာတတ်မြောက်မှုအစ မိတ္ထီလာကဆိုတာ သိကြသလားဟု မေးရာသိပါသည်တဲ့။ မြန်မာ့စာမတတ်သူပပျောက်ရေးလှုပ်ရှားမှုသည် ကမ္ဘာ့စာမတတ်သူပပျောက်ရေးဆောင်ရွက်မှုထက် နှစ်နှစ်စောသည်ကို သိပါသလား။ တကယ်တော့ “အ”သုံးလုံးကျေလုပ်ငန်း ဆောင်ရွက်ရာတွင် မြန်မာပြည်၌ မိတ္ထီလာက (၅)ကြိမ် “ပထမ”ဆွတ်ခူးခဲ့တာကိုရော သိကြလားဆိုတော့ အသံတိတ်သွားကြသည်။ တကယ်မသိတာလားဆိုတော့မှ “မသိပါ”တဲ့။

လူနှင့်တိရစ္ဆာန်တို့၏ အဓိကကွာခြားချက်မှာ တိရစ္ဆာန်လောကတွင် ဆရာကြီးတင်မိုးရေးဖွဲ့သလို “တို့စာ” ဟု ညွှန်းရလောက်အောင် “စာပေ”ဟူသည်မရှိပေ။ စာပေမရှိ၍ စာလည်းမဖတ်တတ်ကြပေ။ လူသားမှန်လျှင် စာပေများရှိသဖြင့် စာပေတစ်မျိုးမျိုးကို ဖတ်တတ်ကြသည်။ လူဖြစ်ပြီး စာမဖတ်တတ်လျှင် လူ၏ရုပ်သဏ္ဌာန်သာရှိပြီး တိရစ္ဆာန်အသိဉာဏ်လောက်သာပိုင်ဆိုင်သည့် လူသားဖြစ်သွားပေလိမ့်မည်။